Баъзан фарзандларимизга ўзимиз билмаган ҳолда одат бўлиб қолган ибораларни айтиб юборамиз. Бу иборалар оғиздан жуда осон отилиб чиқади ва кўпинча фарзанд камолотига жиддий зарар етказади. Бир қараганда, ибора қўпол эмасдек кўриниши мумкин, лекин уни айтмаган маъқул.

 “Мени тинч қўй!”

Бу ибора турли кўринишларда айтилиши мумкин: “бор, йўқол”, “халақит берма”, “ҳозир вақтим йўқ”, “қоч, ишимни қилиб олай” ва шу каби. Бу сўзлар тез-тез ишлатилиши оқибатида бола онгида “ота-она ва бола муносабатларида бола энг охирги ўринда” деган тушунча шаклланади. “Қоч, халақит берма” ибораси “бола халал берувчи, унинг қадри йўқ, бола уларнинг жонига тегади” деган маънода қабул қилинади. Бу кейинчалик бола ўсмир ёшига етганда ота-онаси билан муносабатда салбий томондан ўзини кўрсатади.  

• фарзанд тарбияси

Келинг, одамнинг танасида ёғ йиғилиши сабабларини кўриб чиқамиз. Семиришга нима сабаб бўлади: одамнинг генларими, овқатланиш меъёрими ёки турмуш тарзи?

Кўп ўтириш

Кўп вақтни ўтириб ўтказиш, кам ҳаракатлилик — алоҳида бир жиҳат. Агар спорт билан ҳафтасига икки-уч марта шуғуллансангиз-у, лекин барибир уйга, ишга кетаётганда ўтиришга мойиллик сезсангиз, барибир жуда кам ҳаракат қилган ҳисобланасиз.

Жисмоний фаоллик организмга “калорияларни йўқотиш” учун эмас, балки, саломатлик учун керак бўлади. Куч ишлатиладиган машғулотлар чидамлиликни оширади, югуриш қондаги қанд миқдорини меъёрига туширади, тез-тез сайр қилиш эса гавдани тутишни яхшилайди.

• семизлик

1. Пул тугайди! Бир қувноқ сайт бу огоҳлантиришни купюраларда чоп этишни таклиф қилганди. Соғлиқни сақлаш вазирлиги сигарета қутиларида чекиш зарарлиги ҳақида огоҳлантиргани каби.

2. Пулни кутилмаганда талаб қилиб қолмасликлари ва ўзимиз ҳам қайтаришни чўзиб юрмаслигингиз учун ҳар доим аниқ муддатга қарзга олиш керак.

3. Реклама — одамларни кўпроқ пул сарфлашга ундаш йўли, ҳеч қандай санъат ва айниқса истеъмолчи ҳақида қайғуриш эмас.

4. Ақлий меҳнат эвазига жисмоний меҳнат эвазига олинадигандан кўра кўпроқ ҳақ олса бўлади. Бола XXI асрда қоп ташиш, кўча супуриш ёки бошқа малака талаб қилмайдиган иш орқасидан тузукроқ пул топиб бўлмаслигини тушуниши керак.

• пул
• муомала

Ахборотлашган даврда болаларнинг ўқишга иштиёқи пасаётгани сир эмас. Кўпчилик уларнинг нутқий қобилияти яхши ривожланмаган, ҳатто тўғри ёза олишмайди, деган фикрда. Бунга қисман замонавий телевизор ва кўнгилочар компьютер ўйинлари айбдор қилиб кўрсатилмоқда. Аммо болаларнинг китобхон эмаслиги ҳақида сўз кетганда, ҳамма айбни телевизор ва компьютерга тўнкаб бўлмайди. Кўп ҳолларда хатолик биз катталардан ҳам ўтади. Қуйида мана шу жиддий камчиликни тузатиш борасидаги бир неча тавсияларни бериб ўтамиз.

Ўқинг ва ўқиганларингиз ҳақида фарзандингизга сўзлаб беринг

Бола ҳали ҳарфларни танимасданоқ, унда китобга бўлган муҳаббатни шакллантиришни бошланг. Қизиқарли эртак ва ривоятларни овоз чиқариб ўқинг, бола билан бош қаҳрамонларнинг хатти-ҳаракатларини муҳокама қилинг, қизиқарли жойларини қайта эсланг, воқеалар ривожини ўзингиз яратинг.

• бола
• мутолаа
• китоб

Меҳрибон отанинг Рождество арафасида қизига ёзган мактуби. Кўп нарсани англашга ёрдам беради.

— Ҳадемай Рождество, менда яна бир муаммо — сенга нима совға қилишни билмайман. Сенга кўп нарса

— китоблар, ўйинлар, кўйлаклар қизиқлигини биламан.

Сенга одатдагидан кўпроқ сақланиб қоладиган бир нима совға қилгим келяпти. Ҳар Рождествода мени эслатиб турадиган бирон нима.

Менимча, сенга нима совға қилишим мумкинлигини биламан. Менга дарров аён бўлган оддий бир ҳақиқатни. Агар уни ҳозир тушунсанг, у ҳаётингни анчагина яхшилайди. Шунда бу ҳақиқат ҳақида ҳеч қачон эшитмаган одамларни ташвишга соладиган муаммоларга дуч келмайсан.

• ҳеч ким сендан қарздор эмас

Болалик чоғимиздан катталар доимо рост гапир, ёлғон гапириш яхши эмас деб уқтиришади. Мексика Миллий Университети, Финландиянинг Аалто университети ва Англиядаги машҳур Оксфорд университи мутахассисларидан таркиб топган гуруҳ аъзолари кузатувлар натижасида, “яхшиликни кўзлаб ёлғон гапириш жамият учун фойдали”, деган хулосага келишди.

Шундай вазиятлар бўладики, ишлатган ёлғонимиз яхшиликка хизмат қилади. Масалан, кунимиз ёмон ўтганига қарамасдан бунинг аксини айтишимиз, ёки низо келиб чиқмаслиги учун ёлғон ишлатиш жамиятимиз томонидан қабул қилинган ҳолат деб қараймиз. Вақт ўтгани сари баъзи инсонлар маҳоратли ёлғончига айланиб боришади, балки бунинг яхши тарафлари ҳам бордир...

• ёлғон

Цезарь ёки Шива бўлишни истайсиз-у, 8 ёшли болага айланиб қоласиз.

Нима учун бир вақтда бир нечта ишни бажариш керак эмас? Муҳим ишлар билан шуғулланаётганда, битта нарсага эътибор беринг, ўзингизни ҳар хил ахборот билан чалғитманг.

Кўпчиликка бир вақтнинг ўзида бир нечта ишни бажариш, ўзини Гай Юлий Цезарь ёки янгигина гаджет билан таққослаш ёқади. Бироқ олимларнинг уқтиришича, параллел равишда бир нечта иш билан шуғулланадиганларнинг ақлий қобилияти тўйиб ухлолмаган одам ёки марихуана чеккан 8 ёшли боланикидек бўлиб қолади.  

• фойдали маслаҳат

Испаниянинг “Nueve” креатив агентлиги Саудия Арабистонидаги “Burgeronomy” деб номланувчи фаст-фуд тармоғининг брендини янгилаш учун пиктограммалардан иборат махсус “тил”ни ишлаб чиқди. Бу ҳақда “Fast Company” хабар бермоқда.

“Тил” еттита белги-пиктограммадан иборат бўлиб, ҳар бир белги маълум бир таомни билдиради. Масалан, қуш панжасини эслатувчи учлари бирлашган учта чизиқ сабзавотларни, доира бургерни, ярим доира хот-догни, эгри чизиқ соусни, учбурчак пишлоқни,  учта параллел чизиқ картофель-фрини ва трапеция ичимликни англатади.

• фаст-фуд

Агар сиз ақлли инсон бўлсангиз, у ҳолда:

• Ҳеч ким билмайдиган жавобни фақат сиз биласиз.


• Жавобни ҳамма билса-да, сиз улардан олдинроқ айтасиз.


• Қандай қарор тўғрилигини биласиз ва ташаббусни ўз қўлингизга олишга тайёр бўласиз.


• Муаммонинг ечимини ҳаётий тажрибангиз орқали яхши биласиз.


• Жавобни билмасангиз ҳам уни қандай топишни биласиз.


• Жавобнинг бир қисминигина биласиз, лекин олдинга қадам ташлаш учун шунинг ўзи ҳам етарли бўлади.

• ақлни ўлчаш

Қатъиятсизлик ва ҳаракатсизликнинг сабаби онгимизнинг тубида жойлашган, бизни дангасаликка ундайдиган сохта ишончдир.

Баъзида ҳар қандай инсоннинг ҳам бирор ишга қўл ургиси келмай қолади. Аммо айримлар буни енгиб ўтсалар, айримлар қотган жойида қотиб тураверадилар. Бизни ҳаракатсиз қилиб қўядиган бу баҳоналар айтиб ўтганимиздек, онгимизда жойлашган.

“Мен ундай эмасман”  

  “Нега у муваффақиятга эришди, мен бўлсам эриша олмадим? Чунки мен ундай эмасман. У жудаям ақлли, чаққон, бой, мен бўлсам...”

• баҳоналар

Сеҳрли қўрғонлар, хушманзара табиат, ажабтовур шаҳарлар – мультфильмларда тасвирланган ғаройиб манзаралар болаларни ҳам, катталарни ҳам бирдек мафтун этади. Лекин инсон ҳақиқий оламдан бутунлай ажралган бирор нарсани ўйлаб топиши мушкул. Қуйида мультфильмлардан жой олган ҳақиқий масканлар ҳақида сўз боради.

1. Нойшванштайн қўрғони, Германия“Янги оққуш қўрғони” (немисчадан таржима қилинганда шу маънони билдиради) Австрия билан чегарадош Бавариядаги тепаликлардан бирида жойлашган. У XIX асрда қирол Людвиг IIнинг буйруғи билан бунёд этилган. “Уолт Дисней” Нойшванштайнни ўтган асрнинг 30-йилларида Европага саёҳат қилганида кўрган. Ўша пайтларда Дисней кўнгилочар боғ яратиш ғояси билан юрарди ва 1955 йили биринчи бўлиб очилган Диснейленд марказидан Нойшванштайн билан бир хил қилиб қурилган уйқудаги маликанинг қўрғони  жой олади. 1959 йили “Уйқудаги малика” мультфильмида айнан мана шу қўрғон акс эттирилади. 1985 йилдан “Янги оққуш қўрғони”нинг шакли “Walt Disney Pictures” компаниясининг логотипига айланади.

• мультфильм

2012 йилнинг ёз фаслида “Virgin Trains” компанияси ҳамда Буюк Британия ҳукумати ўртасида бу компаниянинг Буюк Британиянинг ғарбий соҳилида ишлар олиб бориши хусусида муаммолар юзага келди. “Virgin Group” бу йўналишдаги ишлар учун анча катта миқдорда пул тикиб, у ерда анча вақт ишлашни режалаштирган эди. Бироқ Буюк Британия ҳукумати ишни унинг рақобатчиси фойдасига ҳал қилди. Кейинчалик Ричард Брэнсон ўзининг «The Virgin Way: Everything I Know About Leadership» ("Ғалаба йўли: етакчи бўлиш ҳақида барча билганларим") китобида ёзишича, бу ҳолат уни эсанкиратиб қўйди.    

У бир фурсат тин олишга ҳамда “Virgin” компанияси бу ерда ишлар олиб бориш ҳуқуқини ҳақиқатан ҳам қонун жиҳатдан асосланган равишда йўқотганига ишонч ҳосил қилиш учун ҳуқуқшунослари ва маслаҳатчилари билан учрашишга қарор қилди. У бу хусусда ким билан   суҳбатлашмасин, барча ҳукумат, эҳтимол, ҳисоб-китобларда янглишган бўлса керак, деб айтарди, чунки “Virgin” билдирган таклиф фойдалироқ эди. Шунга қарамай, Брэнсон жамоасидаги кўпчилик унга унинг бу ишни ҳал қиламан деб уриниши бефойда эканлигини, боз устига ўзининг обрўсини йўқотиб қўйиши мумкинлиги ҳақида гапиришарди. Бироқ натижада Брэнсон судга боришга қарор қилди.   

• коидалар

Интернет фойдаланувчилари сони тобора ортиб бормоқда, БМТ Халқаро электралоқа иттифоқи (ХЭИ)нинг яқинда эълон қилган ҳисоботи шундан дарак беради. Ҳисоботга кўра, бутун дунёда 3 миллиарддан зиёд киши бутундунё ўргимчак тўридан фойдаланади.

Ҳисоботда кўрсатилишича, абонентлар сони ўтган йилдагига нисбатан 6,6 фоизга ўсган, бироқ, шунга қарамай, бу вазият таҳлилчиларни қониқтирмаяпти. Чунки, “Engadget”нинг қайд этишича, яна 4 миллиарддан зиёд одам Интернетдан фойдалана олмайди.

• интернет

Шимолий Иллинойс университети тадқиқотчилари хулосаларига қараганда, сенсор экранли мобиль компьютерлар фойдаланувчилари оддий компьютер ёки ноутбуклар эгаларига нисбатан мушаклар оғриғига кўпроқ дучор бўлишар экан. Тадқиқотчиларнинг фикрларига кўра, сенсорли экранда матн терганда инсон қўли ва бармоқлари ҳавода “осилиб” туради. Бу эса бўйин ва елканинг зўриқишига олиб келади.

Тадқиқот муаллифи Жонг Хо Ким бу борада шундай деди: “Узоқ вақт давомида жисмоний зўриқиш таянч-ҳаракат аъзолари касаллигига олиб келади. Виртуал клавиатурадан кўп фойдаланиш таянч-ҳаракат аъзоларининг зўриқиши ва елка қисмида оғриқни келтириб чиқаради”. Тадқиқот синовларида олимлар таянч-ҳаракат аъзолари билан боғлиқ муаммоси йўқ бўлган 19 нафар кишидан иборат гуруҳни кузатдилар. Ҳар бир иштирокчига ака-ука Гриммларнинг эртагидан парчани беш дақиқа давомида сенсорли экранда ва компьютер ҳамда ноутбук клавиатураларида териш таклиф этилди.

• планшет

Психолог, психология фанлари номзоди, тўрт фарзанднинг онаси ота-оналарга фарзандлари ўзларига ишончни йўқотмасликлари, бир умр омадсиз бўлиб ўтмасликлари учун нималарга эътибор беришлари лозимлиги ҳақида маслаҳат беради.

• тарбия

Тибет — машҳур жой, буддизм ва ҳиндуизм динига эътиқод қилувчилар у ерни муқаддас ҳисоблашади. Тибетни фақат ўша ерда бўлгачгина тушуниш мумкин. Болалар тарбиясига ёндашув ҳам у ерда ўзгача.

Биринчи давр. 5 ёшгача бўлган бола.

Болага шоҳдек муносабатда бўлиш керак. Ҳеч нимани тақиқлаб бўлмайди. Фақат чалғитиш мумкин. Агар у бирон хавфли иш қилаётган бўлса, юзда қўрқув ифодасини пайдо қилиб, хавотирли овоз чиқариш керак. Бола бундай тилни жуда яхши тушунади. Шу даврда фаоллик, қизиқувчанлик, ҳаётга қизиқиш шаклланади. Бола ҳали узун мантиқий занжир тузишга қодир эмас. Масалан, у қиммат вазани синдириб қўйди. У бундай вазани сотиб олишга етарли пул топиш учун кўп ишлаш кераклигини тушунмайди. Жазони куч билан бостириш деб тушунади. Сиз уни вазаларни синдирмасликка эмас, кучлироқ кишига бўйсунишга ўргатасиз. Сизга шу керакми?

• тарбия
• тибет

Жорий йилнинг 25 ноябрь куни Сурхондарё вилоят Педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтида  ZiyoNET ахборот таълим тармоғининг янги имкониятлари билан таништириш ва тармоқдан самарали фойдаланишни ташкил этишга бағишланган семинар-тренинг ўтказилди.

Мазкур семинар-тренингда вилоят ПКҚТМОИ проректори Б.Умаров, Сурхондарё ВХТБ Таълим маркази услубчиси Б.Воҳидов, Термиз шаҳри ҳамда барча туманлардан ташриф буюрган АКТ бўйича масъул ходимлар ва умумтаълим мактабларининг турли фан ўқитувчилари иштирок этдилар.

• семинар-тренинг
• термиз

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chet tillarini, ayniqsa ingliz tilini o’qitishdagi asosiy muammolar har qanday chet tilini ikkinchi til sifatida o’qitishda kelib chiqishi mumkin bo’lgan muammolar bilan bir hil. Ammo gap maktab o’quvchilari, yosh jihatidan ancha kichik bo’lgan o’rganuvchilar haqida ketganda esa o’rgatish jarayoni bir necha barobarga qiyinlashgandek tuyuladi.

Shaxsan men maktabda ishlashdan avval katta yoshli (20-30 yoshlar) o’rganuvchilarga ingliz tilini mustaqil o’rgatuvchi sifatida o’rgatganman. Dars uslubim, tajribam ham katta yoshdagilar bilan ishlashga moslashib ulgurgan bir vaqtda maktabga ishga o’tdim va yosh o’rganuvchilar bilan til topishishim ancha qiyin kechdi. Ularga chet tilini o’rgatishda alohida uslub bilan yondoshish, katta yoshli o’rganuvchilarga nisbatan ko’proq e’tibor qaratish va ingliz tilini o’rgatishning soddalashtirilgan usullarini ishlab chiqish zaruratini sezdim.

Shaxsiy tajribam va kuzatishlarim natijasida maktab yoshidagi o’rganuvchilarga ingliz tilini o’qitishda quyidagi asosiy 10 ta muammo eng ko’p uchraydi, degan qarorga keldim:

• english
• muammolar

Ilk bor 2011-yilda umumiy o’rta ta’lim maktabiga ishga kirgan vaqtimda o’qituvchilikning qanchalar mashaqqatli ish ekanligini birinchi marta his qilganman.

Dars o’tish mashaqqatidan tashqari o’qituvchilar yuritishi talab etilgan me’yoriy xujjatlar bilan ishlashda bir qator muammolarga duch kelganman. Hujjatlarni yuritishda qiynalishimning birinchi sababi avval hech qachon xujjat bilan ishlamay, tajribasizlik qilganim bo’lsa, ikkinchisi mening yonimda hammasini sodda usul bilan tushuntirib beradigan o’rgatuvchi bo’lmagan.

Mana yillar o’tib maktab o’qituvchilari xujjatlarini yuritishni ham o’rganib oldim. Hozir menda bugun O’zbekistonga internet orqali fikrimni yetkazish imkoni mavjud. Shu imkondan foydalanib endigina o’z ish faoliyatlarini maktablarda o’qituvchilikdan boshlayotgan yoshlarga kerak bo’ladigan tavsiyalarimni bermoqchiman.

• dars
• o'qituvchilarga maslahat

Bugungi kunda O’zbekistonda internet shu darajada rivojlangan-ki, undan ta’limiy maqsadlarda foydalanishni xohlovchi har bir o’qituvchi yoki o’rganuvchi o’zi uchun zarurib bo’lgan barcha qulayliklarni topishi mumkin. Albatta, bu yo’nalishdagi faoliyat uchun o’rganuvchidan o’rta darajadagi va o’qituvchidan professional darajadagi kompyuter va internet texnologiyalaridan foydalanish ko’nikmalari talab etiladi. Ushbu maqolada o’qituvchilarning kompyuter va internetdan maksimal darajada foydalanish ko’nikmasiga ega bo’lgan holda chet tillarini internet orqali o’qitish imkoniyatlari haqida fikr yuritmoqchiman.

Texnik jinatdan O’zbekiston interneti online tizimda bemalol har qanday murakkablikdagi darslarni o’tish, har qanday yo’nalishdagi o’qitish va boshqa ta’limiy ishlarni olib borish talablariga bemalol javob bera oladi. Bu imkoniyatlarni quyidagi eng asosiy yo’nalishlar bo’yicha baholab ko’ramiz:

TEZLIK. Hozirda TAS-IX tizimidagi cheklanmagan internet traffigi tezligi o’rtacha hisobda 2 mBit/s tezlikni tashkil etadi. Bu tezlik ta’limiy maqsadlarda ishlatilishi mumkin bo’lgan har qanday web dasturning ishlashi uchun yetarlidan ham bir necha barobar ortiqroq. Bundan tashqari bu tezlik yordamida o’rganuvchi ham, o’rgatuvchi ham o’z maqsadlarini samarali amalga oshirishda foydalanishlari uchun hech qanday cheklov yo’q.

• internet
• english